Szkoła ponadpodstawowa z Express Publishing

O co chodzi z ta mediacją?

Ostatnio w środowisku nauczycieli języków obcych coraz więcej słyszy się o mediacji. Ale czy na pewno wiemy co to takiego?

 

Mediacja zawsze była, jest i będzie elementem działań językowych, nie zawsze jednak była w ten sposób nazwana i tak dobrze opisana, jak to ma miejsce dzisiaj. Pierwsze wydanie publikacji Rady Europy Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment (Council of Europe 2001) definiowało mediację jako „działania (…), które umożliwiają komunikację między osobami, które – z różnych względów – nie mogą się ze sobą bezpośrednio porozumiewać” (tłumaczenie polskie: Rada Europy 2003: 24). Przykładami takich działań są: „tłumaczenie ustane i pisemne, parafraza, streszczenie, podsumowanie lub zapis, które umożliwiają korzystanie z tekstów i wypowiedzi źródłowych osobom, które nie mają do nich bezpośredniego dostępu”.

 

Mimo odniesienia do mediacji jako jednego z działań komunikacyjnych obok recepcji, interakcji i produkcji, CEFR nie proponował wówczas żadnych wskaźników biegłości językowej dla tych działań. Brak ten został uzupełniony przez nową publikację aktualizującą i uzupełniającą dokument z 2001 roku: Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Companion Volume with new Descriptors (Council of Europe 2018). W nowej wersji dokumentu mediacja zajęła specjalne miejsce. Pojęcie to rozszerzono, uzupełniając je o szereg deskryptorów w ramach czterech skal: przetwarzanie tekstu (mediating a text), przetwarzanie pojęć (mediating concepts), przetwarzanie komunikacji (mediating communication) oraz strategie mediacyjne (mediation strategies).

 

Mediacja może odbywać sie w obrębie jednego języka. Przykładem tego typu mediacji niech będzie objaśnianie – zarówno ustne jak i pisemne – treści nieznanych rozmówcy lub też treści zbyt trudnych z powodów językowych, pojęciowych czy kulturowych. Dokonuje się go poprzez poszerzanie lub skracanie tekstu, upraszczanie języka, czy objaśnianie w formie wizualnej. Przytoczone przykłady dotyczą tzw. mediacji poznawczej (cognitive mediation). W ramach jednego języka odbywa się również tzw. mediacja relacyjna (relational mediation), która dotyczy działań podejmowanych na rzecz harmonijnej współpracy kilku osób i odbywa się w trakcie bezpośrednich kontaktów. Ten rodzaj mediacji dotyczy komunikacji ustnej, a w jej skład wchodzą umiejętności wprowadzania życzliwej atmosfery, przewodniczenia obradom, prowadzenia dyskusji w małych grupach, udzielania głosu uczestnikom dyskusji, zachęcania ich do zabrania głosu, umiejętność przeformułowywania, raportowania, podsumowywania oraz zapobiegania nieporozumieniom i łagodzenia napięć.

 

Mediacja może jednak odbywać się także pomiędzy różnymi językami. Przykładem tego rodzaju działań są tłumaczenia ustne i pisemne. Możemy też mieć do czynienia z mediacją pomiędzy użytkownikiem języka a tekstem. Z taką sytuacją mamy do czynienia podczas wyrażania własnej opinii, bądź reakcji na przeczytany tekst lub jego analizę.

 

Tyle teorii. A jak wygląda kwestia mediacji w praktyce nauczyciela języka obcego?

Działania mediacyjne znajdziemy w podstawie programowej dla języka obcego zarówno na poziomie szkoły podstawowej jak i nowej szkoły ponadpodstawowej, ale były one również obecne we wcześniejszych wymaganiach edukacyjnych. Jeśli nie możemy ich znaleźć, to dlatego, że we wspominanym dokumencie ukrywają się one pośród innych wymagań szczegółowych jako umiejętność ustnego i pisemnego przetwarzania tekstu.

 

Przykładami mediacji językowej ujętej w podstawie jest przekazywanie w języku obcym informacji zawartych w materiałach wizualnych lub audiowizualnych. Mogą to być różnego rodzaju wykresy, schematy, mapy, symbole, filmy itp. Przekaz przedstawionych w tej formie informacji może odbywać się ustnie lub pisemnie. Nie jest to nowa umiejętność w podręcznikach do nauki języka; nie jest ona też nowością w egzaminach językowych (np. ustny egzamin maturalny). W życiu mamy do czynienia z tego rodzaju działaniami na co dzień – począwszy od opowiadania znajomemu treści filmu, po tłumaczenie komuś jak dojść do celu.

 

Używanie języka ojczystego na zajęciach języka obcego było do niedawna postrzegane jako błąd dydaktyczny. Tłumaczenie z języka ojczystego i na ten język było w ostatnich dekadach traktowane po macoszemu, jako element metody gramatyczno-tłumaczeniowej, która uznawana była za nienowoczesną, bo nie wpisywała się w ogólny trend podejścia komunikacyjnego. Najnowsze badania nad tym zagadnieniem wykazują jednak, że odpowiednie wykorzystanie języka ojczystego podczas zajęć językowych może wzbogacić i usprawniać naukę. Wprowadzenie tłumaczenia jako jednej z form ćwiczeń językowych stanowi bardzo praktyczne i zasadne działanie dydaktyczne. Czyż bowiem tłumaczenie nie jest jedną z częściej wykorzystywanych umiejętności językowych w życiu codziennym oraz w pracy? Mediacja tekstu w postaci tłumaczenia osobie nieznającej danego języka informacji przekazanych przez inną osobę, czy też tłumaczenie informacji z opakowania produktu kupowanego za granicą, to bardzo częste działania wykonywane przez użytkowników danego języka obcego.

 

W dobie globalizacji oraz korporacji międzynarodowych bardzo przydatną umiejętnością jest publiczne przedstawianie w języku obcym przygotowanego wcześniej materiału. Prezentacja w języku obcym jest również przykładem złożonej mediacji – najpierw musimy opracować dane, przetworzyć je na wymaganą formę (prezentacja multimedialna, plakat, film itp.), a następnie przetworzyć przygotowany materiał przedstawiając go na wystąpieniu publicznym.

 

Jeszcze innym przykładem mediacji jest niniejszy tekst, który powstał w celu ułatwienia dostępu do wiedzy oraz zachęcania do refleksji przy pomocy wyjaśniania i skracania pewnych zagadnień ujętych w długim i niełatwym do przyswojenia tekście, jakim jest nowy CEFR. W języku tego dokumentu jest to przykład mediacji poznawczej. Jest to jednocześnie mediacja międzyjęzykowa (cross-linguistic mediation), jako że niniejszy tekst pisany jest w języku polskim, natomiast materiałem wyjściowym do jego opracowania był nieprzetłumaczony jeszcze na język polski oryginalny tekst publikacji w języku angielskim. W nomenklaturze nowej podstawy programowej jest to przykład „przekazywania w języku polskim informacji sformułowanych w języku obcym”.

 

W kolejnym artykule przyjrzymy się przykładom ćwiczeń językowych oraz zadań egzaminacyjnych opartych na mediacji językowej.

 

 

Bibliografia

Council of Europe (2001) Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Cambridge: Cambridge University Press. https://rm.coe.int/1680459f97

Council of Europe (2018) Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Companion Volume with new Descriptors. Strasbourg: Council of Europe Publishing. https://rm.coe.int/cefr-companion-volume-with-new-descriptors-2018/1680787989

Rada Europy (2003) Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie. Warszawa: CODN. https://www.ore.edu.pl/wp-content/uploads/attachments/ESOKJ_Europejski-System-Opisu.pdf

 

---

Agnieszka Małgorzata Sendur

Doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie językoznawstwo. Pracę doktorską obroniła na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, a studia magisterskie w zakresie filologii angielskiej ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim. Posiada szerokie doświadczenie jako nauczyciel języka angielskiego, w tym tzw. języków specjalistycznych, metodyk, trener i egzaminator, a także współautorka podręczników oraz innych materiałów dydaktycznych i egzaminacyjnych.
Związana z filologią angielską oraz Studium Języków Obcych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Jej główne zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dydaktyki języków obcych, w tym języków specjalistycznych, testowania i oceniania w zakresie języków obcych oraz wykorzystania nowych technologii w nauczaniu.