Szkoła ponadpodstawowa z Express Publishing

Mediacja językowa w praktyce

O mediacji pisaliśmy wcześniej w poświęconym temu tematowi artykule oraz w tekście dotyczącym potencjalnych zadań na nowym egzaminie maturalnym. W niniejszym artykule przyjrzymy się rodzajom ćwiczeń językowych oraz zadań egzaminacyjnych, w których mamy do czynienia z działaniami mediacyjnymi.

Mediacja, w kontekście języków obcych, to przetwarzanie informacji. Przetwarzanie informacji może mieć formę różnego rodzaju przetwarzania tekstu – zarówno mówionego jak i pisemnego. Może ono odbywać się jako transfer informacji pisemnych na formę ustną i odwrotnie. Informacje mogą być w postaci tekstu, ale także jako dane zaprezentowane w formie tabel lub wykresów. Może to być również tłumaczenie – pisemne i ustne, na język docelowy lub na język ojczysty.

Mediacja w zadaniach egzaminacyjnych

Mediacja pojawiała się już wcześniej w polskich zewnętrznych egzaminach z języków obcych. Mogliśmy ją na przykład zauważyć w zadaniach gramatyczno-leksykalnych na egzaminie gimnazjalnym, gdzie uczeń miał uzupełnić zdanie w języku docelowym tłumacząc fragment tekstu podany w języku polskim. Zadanie to jest przykładem wyszczególnionej przez „nowy CEFR”¹  jednej z form mediacji – nieformalnego tłumaczenia pisemnego. W egzaminie gimnazjalnym na poziomie podstawowym mieliśmy również do czynienia z zadaniami sprawdzającymi umiejętność reagowania językowego, gdzie sytuacja językowa była opisana po polsku, a zadaniem ucznia było wskazanie na odpowiednią reakcję w języku docelowym. W ustnym egzaminie maturalnym w obecnej formie również mamy do czynienia z pewną formą mediacji. Zdający przetwarza sytuację opisaną w języku polskim, a następnie odgrywa wskazaną w poleceniu rolę w języku docelowym egzaminu; w kolejnym zadaniu przetwarza informacje przedstawione na obrazku na tekst mówiony w języku obcym; w ostatnim zadaniu – odnosi się do graficznego materiału stymulującego prezentując i uzasadniając swoje opinie. Mediacją jest również pojawiająca się na maturze na poziomie rozszerzonym recenzja. Zdający streszcza zawartość treściową książki, filmu, czy wystawy, a następnie wyraża swoją opinię na temat recenzowanej pozycji.
Wszystkie wymienione rodzaje zadań egzaminacyjnych są przykładami mniej lub bardziej ograniczonych działań mediacyjnych, z którymi nauczyciele przygotowujący swoich uczniów do polskich egzaminów zewnętrznych spotykali się od lat. Jednak mediacja może mieć wiele innych postaci, a przetwarzanie informacji może być dużo bardziej złożone.
W egzaminie ósmoklasisty, który po raz pierwszy został przeprowadzony w roku szkolnym 2018/2019, pojawiła się mediacja w nowej odsłonie. Przykłady takich zadań znajdujemy zarówno w części egzaminu sprawdzającej rozumienie ze słuchu, jak i rozumienie tekstów pisanych, które były do tej pory sprawdzane wyłącznie za pomocą zadań zamkniętych.
Otwarte zadania mierzące sprawność słuchania na egzaminie ósmoklasisty mogą polegać na uzupełnianiu krótkiego tekstu pisanego brakującymi informacjami podanymi w nagraniu lub też na odpowiedzi na otwarte pytania do odsłuchanego tekstu w formie jednego słowa, wyrażenia lub zdania.
Z kolei jedno z zadań badających umiejętność rozumienia tekstu czytanego składa się z tekstu (tekstów) informacyjnego lub użytkowego oraz drugiego tekstu z lukami do uzupełnienia przez zdającego. Do tekstu informacyjnego mogą być dodane dane w formie liczb, map czy innych informacji graficznych. Tekst, który wymaga uzupełnienia przez ucznia, może być w docelowym języku egzaminu, ale może to być także tekst w języku polskim. Tekst z lukami, może mieć formę maila, czatu lub innych wiadomości tekstowych. W celu wykonania zadania uczeń musi zapoznać się z informacjami zawartymi w tekście wejściowym i wspominanym dodatkowym materiałem oraz z treścią tekstu z lukami, wyszukać w tekście wejściowym odpowiednie informacje, a następnie uzupełnić luki wyselekcjonowanymi danymi. W omawianym zadaniu uczeń musi zrozumieć tekst w języku docelowym, zinterpretować dodatkowy materiał wzbogacający tekst, przetworzyć dane wyszukując potrzebne informacje, po to by wreszcie uzupełnić tekst. W przypadku, gdy tekst docelowy jest w języku polskim, mamy jeszcze do czynienia z przetwarzaniem tekstu z języka egzaminu na język ojczysty.
Jak więc widzimy, opisane zadanie jest dużo bardziej złożone i wymaga bardziej rozbudowanych procesów myślowych.

Mediacja na zajęciach z języka obcego

Jak pisałam wcześniej, zadania mediacyjne muszą znaleźć się także na egzaminie maturalnym w nowej szkole ponadpodstawowej. Jak dokładnie będą one wyglądały dowiemy się za jakiś czas, natomiast już teraz warto włączyć działania mediacyjne do repertuaru ćwiczeń językowych na zajęciach. I to nie tylko dlatego, że uczniowie mogą się z nimi zetknąć w przyszłości na egzaminie, ale przede wszystkim ze względu na to, że mediacja jest działaniem językowym bardzo bliskim codziennym aktywnościom, w których wykorzystujemy znajomość języka obcego. Poniżej podajemy kilka przykładów ćwiczeń językowych opartych na mediacji:

• TŁUMACZENIE
  Warto włączyć elementy tłumaczenia do nauczania języka. Nie chodzi tu o precyzyjny przekład całych tekstów, ale o nieformalne przekazywanie wybranych informacji z jednego języka na drugi. Tego typu ćwiczenia językowe można wykonywać w dowolnym momencie zajęć z wykorzystaniem każdego rodzaju materiału. Może to być krótki komunikat, dłuższy tekst pisany, czy materiał dźwiękowy. Tłumaczenie może odbywać z języka polskiego na język docelowy, z obcego na polski, ale także z innego języka obcego, który uczniowie znają. Ciekawym ćwiczeniem jest również tłumaczenie z języka obcego na polski, a następnie ponownie na język obcy.
  
  
• WYJAŚNIANIE DANYCH I PRZEKAZYWANIE INFORMACJI SZCZEGÓŁOWYCH
  W życiu codziennym i zawodowym bardzo często mamy do czynienia z analizowaniem danych przedstawionych w formie tabel, wykresów, czy diagramów. Począwszy od składu produktu spożywczego, przez wykresy meteorologiczne, po analizę wykresów giełdowych. Wyjaśnianie danych jest umiejętnością potrzebną zarówno w języku ojczystym, jak i obcym, zatem w ćwiczeniach możemy połączyć obydwa języki. Dane zaprezentowane po polsku mogą być przedstawione przez ucznia w formalnej prezentacji przed grupą, w postaci tekstu pisemnego, czy też za pomocą nieformalnego ustnego wyjaśnienia w języku obcym.
  
  
• PRZEDSTAWIANIE PRZYGOTOWANEGO WCZEŚNIEJ MATERIAŁU
  Nie bez powodu umiejętność ta wyspecyfikowana została jako wymaganie szczegółowe w podstawie programowej dla szkoły ponadpodstawowej. Jest to jedna z ważniejszych kompetencji XXI wieku, a polega na przetwarzaniu różnego rodzaju informacji na prezentację ustną. Jako taka idealnie wpisuje się w charakter językowego egzaminu ustnego, zatem warto włączyć ją do repertuaru ćwiczeń na zajęciach językowych.
  
  
• ROBIENIE NOTATEK
  Bardzo istotną umiejętnością jest robienie notatek. Jest to czynność, z którą wielu uczniów ma problem zarówno w języku ojczystym, jak i obcym. Wskazane jest więc ćwiczenie tej umiejętności, a do tego celu nie jest potrzebny żaden specjalny materiał. Przeprowadzając na zajęciach ćwiczenie z rozumienia ze słuchu, przed wykonaniem zadania w podręczniku, można poprosić, by uczniowie sporządzili notatki podczas pierwszego wysłuchania tekstu zwracając uwagę na określone informacje. Uczeń może też zostać poproszony o sporządzenie notatek na zadany temat na podstawie tekstu w podręczniku lub w oparciu o informacje z Internetu, a następnie o zaprezentowanie określonego tematu na podstawie własnych notatek.
  
  
• STRESZCZENIE
  Umiejętność streszczania tekstu ćwiczona była podczas omawiania recenzji jako jednej z form wypowiedzi pisemnej na maturze rozszerzonej. Nie należy jednak ograniczać ćwiczeń językowych do streszczenia książki lub filmu. Uczniowie mogą zostać poproszeni o podsumowanie w kilku zdaniach wszelkiego rodzaju tekstów, tak pisanych, jak i słuchanych. Warto w tym celu określić liczbę zdań lub nawet wyrazów, w jakiej pisemne streszczenie powinno się zmieścić.

 

Podręczniki szkolne

Podręczniki napisane pod kątem nowej podstawy programowej powinny zawierać ćwiczenia oparte na działaniach mediacyjnych. W podręcznikach z serii New Enterprise, które zostały dopuszczone do użytku szkolnego w nowych typach szkół, ćwiczenia rozwijające mediację językową oznaczono specjalną ikoną, zatem łatwo zwrócić na nie uwagę podczas pracy z podręcznikiem.

 

¹ Council of Europe (2018) Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Companion Volume with new Descriptors. Strasbourg: Council of Europe Publishing. https://rm.coe.int/cefr-companion-volume-with-new-descriptors-2018/1680787989

 

---

Agnieszka Małgorzata Sendur

Doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie językoznawstwo. Pracę doktorską obroniła na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, a studia magisterskie w zakresie filologii angielskiej ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim. Posiada szerokie doświadczenie jako nauczyciel języka angielskiego, w tym tzw. języków specjalistycznych, metodyk, trener i egzaminator, a także współautorka podręczników oraz innych materiałów dydaktycznych i egzaminacyjnych.
Związana z filologią angielską oraz Studium Języków Obcych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Jej główne zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dydaktyki języków obcych, w tym języków specjalistycznych, testowania i oceniania w zakresie języków obcych oraz wykorzystania nowych technologii w nauczaniu.