Artykuły szkoleniowe

Zapraszamy do zapoznania się z serią artykułów szkoleniowych, których autorkami są dr Agnieszka M. Sendur i dr Agnieszka Kościńska – pasjonatki nauczania online. Seria nosi tytuł: „Kształcenie na odległość – wyzwania i możliwości”. Artykuły ukazują się sukcesywnie, począwszy od 23 marca 2020 r.

Artykuł 1: Komunikacja w kształceniu na odległość

W zapowiedziach tej serii artykułów zostałyśmy przedstawione jako „pasjonatki nauczania online”. Należy się zatem tutaj sprostowanie: jesteśmy pasjonatkami nauczania w ogóle, a nauczanie online traktujemy jako istotne wzbogacenie zajęć w klasie. W związku z koniecznością odnalezienia się w trybie nauczania na odległość nauczycieli, którzy do tej pory mieli niewielki kontakt z taką formą kształcenia, chcemy przybliżyć im świat, w którym wszyscy musimy się jakoś odnaleźć.

E-learning, zdalne nauczanie, kształcenie na odległość, blended-learning, mobile learning – nie są to terminy nowe. Wiele osób korzysta z możliwości, jakie dają nam nowe technologie zarówno w nauczaniu, jak i uczeniu się. Jeszcze więcej osób wie o istnieniu takiego sposobu nauki, ale podchodzi do niego z dużą dozą nieufności, a nauczyciele nierzadko traktują go jako zagrożenie dla swojego zawodu. Czy jednak mają rację? Jako że artykuł ten kierowany jest głównie do nauczycieli uczących języków obcych, będziemy odnosiły się do tematu z perspektywy tej grupy zawodowej. Spróbujemy więc pokazać, czym może być zdalne nauczanie / uczenie się, i jak nauczyciel może odnaleźć się w tej wirtualnej rzeczywistości.

W przypadku języków obcych kształcenie na odległość polega na rozwijaniu kompetencji językowych uczących się za pomocą urządzeń elektronicznych (komputerów, smartfonów, tabletów i in.). Kształcenie zdalne może odbywać się w sposób synchroniczny lub asynchroniczny. To pierwsze przypomina zajęcia w klasie, ponieważ zarówno nauczyciel, jak i uczniowie są w tym samym czasie zalogowani np. na platformę umożliwiającą wideokonferencję. Uczniowie mogą więc wspólnie przyswajać materiał oraz aktywnie uczestniczyć w zajęciach z nauczycielem. Z kolei asynchroniczny sposób prowadzenia zajęć nie wymaga od wszystkich uczestników jednoczesnego spotkania w wirtualnej przestrzeni. Nauczyciel udostępnia materiały lekcyjne i kontroluje sposób wykonania zadań, a uczeń zobowiązany jest do samodzielnej pracy w dowolnym czasie, w ramach terminów określonych przez nauczyciela. Taki system jest dużo bardziej elastyczny, umożliwia uczenie się i wykonywanie zadań we własnym tempie, daje uczącym pełną autonomię w zakresie stopnia zaangażowania, wymaga jednak od nich większej samodyscypliny.

Bez względu na to, czy chcemy ograniczyć się do przesyłania swoim uczniom materiałów dydaktycznych czy też chcemy podejść do nauczania zdalnego w sposób bardziej profesjonalny, punktem wyjścia będzie dla nas komunikacja z uczniem. Musimy więc zacząć od ustalenia narzędzia (narzędzi), jakie będziemy wykorzystywać do przekazywania uczniom materiałów, komunikacji ustnej w celu nauki i ćwiczenia języka mówionego, zadawania zadań, kontroli postępów w nauce itd.
Tradycyjne narzędzia szkolne jak tablica i kreda czy marker, odtwarzacz CD bądź komputer z projektorem musimy zastąpić innymi. Przy braku dostępności szerokiej gamy instrumentów lub przy niewielkich umiejętnościach technicznych nauczyciela, można zacząć od najprostszego sposobu komunikacji na odległość, jakim jest poczta elektroniczna. Za jej pomocą można wysyłać różnego rodzaju materiały, od najprostszego dokumentu tekstowego, pliku pdf, przez pliki dźwiękowe i filmowe, jak również linki do materiałów zamieszczonych w Internecie. Taka opcja jest do przyjęcia w przypadku uzupełniania pracy w sali dodatkowymi materiałami do wykonania w domu, ale mało kto nazwałby taki sposób nauczania e-learningiem.

Nieco bardziej zaawansowanymi narzędziami, które dużo lepiej nadają się do organizowania pracy w sieci są usługi do współdzielenia danych (np. plików tekstowych, audiowizualnych) i ich współedycji, oferujące także możliwość przechowywania plików w tzw. chmurze. Na wspólnym wirtualnym dysku nauczyciel może dzielić się z uczniami plikami, a także tworzyć z nimi wspólne dokumenty. Ten sposób komunikacji i przekazywania materiałów jest bardzo wygodny – wszystko znajduje się w jednym miejscu i nie wymaga od ucznia przeszukiwania całej poczty elektronicznej. Praca w chmurze umożliwia współpracę zarówno w grupach, jak i między grupami uczniów, co może być wykorzystywane między innymi w popularnej w ostatnich latach technice pracy projektowej, jaką jest telekolaboracja (tematyce tej poświęcony będzie jeden z naszych kolejnych artykułów). Przykładowymi usługami tego typu są Google Drive, Dropbox i Microsoft OneDrive.

Jeszcze innym sposobem komunikacji z uczniami są grupy na portalach społecznościowych lub aplikacjach mobilnych. Messenger, Whatsapp czy czat na Skypie to przecież narzędzia używane nie tylko przez naszych uczniów, ale przez nas samych. Nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby wykorzystać je jako skuteczne sposoby wspomagające zdalne nauczanie. Interakcje odbywające się pomiędzy uczniami, pomimo iż zainicjowane przez nauczyciela, dają im możliwość wypowiadania się i rozwijania swoich kompetencji językowych na różnych płaszczyznach. Prosty komunikat typu: „Witajcie! Co słychać? Napiszcie jakie macie plany na dzisiaj”, może stać się szansą do zainicjowania dłuższej rozmowy oraz zachęcenia nawet mniej odważnych uczniów do udziału w akcie komunikacji w języku obcym. Taka interakcja odbywa się bez dominacji nauczyciela, a każdy uczestnik może być zarówno nadawcą, jak i odbiorcą komunikatu.

Treści nauczania oraz materiały dydaktyczne można także zamieścić na własnej stronie internetowej albo na blogu. Obecnie nie jest to trudne przy możliwościach, jakie dają nam dostawcy usług internetowych oferujący systemy zarządzania treścią, tacy jak na przykład Google Sites, Wix, Wordpress czy też Blogger. Dzięki nim przeciętny użytkownik nie posiadający zaawansowanej wiedzy technicznej jest w stanie dzisiaj stworzyć swoją własną darmową stronę. Dostęp do takiej strony lub blogu może być otwarty, tak aby każdy mógł skorzystać z zamieszczonych na niej treści. Można też prowadzić je w formie zamkniętej, tylko dla swoich uczniów. Trzeba jednak mieć świadomość, że obydwa te narzędzia mają na celu przekazywanie treści, nie zaś interakcję, która w nauczaniu języka jest absolutnie niezbędna.

I wreszcie najbardziej profesjonalna forma zdalnego nauczania – platforma edukacyjna. Platformy mogą być różne – płatne i bezpłatne, oferowane przez instytucje, jak również prowadzone indywidualnie przez samych nauczycieli.

Wiele szkół, w tym także językowych, uczelni wyższych i innych instytucji, które zajmują się edukacją albo też zapewniają kształcenie swoim pracownikom, posiada własne platformy edukacyjne. Najbardziej popularną jest zapewne darmowa platforma Moodle, która daje swoim użytkownikom wiele możliwości – od umieszczania wszelkiego rodzaju materiałów dydaktycznych w kursach, komunikacji z uczestnikami za pomocą wiadomości, forum czy czatu, po interaktywne testy.

Nauczyciele, którzy nie posiadają dostępu do platformy edukacyjnej w swojej macierzystej instytucji lub też nie mają odpowiedniego wsparcia ze strony osób korzystających już wcześniej z takiego rozwiązania, mogą skorzystać z darmowych narzędzi takich, jak na przykład Edmodo czy Google Classroom. Są to ogólnodostępne platformy edukacyjne dające nauczycielom możliwości tworzenia zajęć zdalnych, zamieszczania i wymiany plików, konstruowania zadań, a także komunikowania się z kursantami.

Trzeba zauważyć, że w sytuacji konieczności pracy zdalnej nauczyciele języków obcych, są w bardzo komfortowej sytuacji. Wydawnictwa językowe oferują im bowiem ogromne wsparcie w postaci dostępu do zdigitalizowanych podręczników, platform cyfrowych dostosowanych do podręczników kursowych oraz innych materiałów dydaktycznych. Dzięki temu mają możliwość założenia wirtualnej klasy, mogą komunikować się z uczniami, zadawać im zadania i monitorować ich postępy, a także, poprzez wykorzystanie innych funkcjonalności, skutecznie motywować do nauki.

Nie jest naszym celem przedstawienie Państwu instrukcji użytkowania czy też szczegółowego opisu możliwości przedstawionych powyżej narzędzi, można je bowiem łatwo znaleźć w sieci. Chciałyśmy natomiast przybliżyć tym z Państwa, dla których zdalne nauczanie jest całkowitą nowością, wirtualny, ale jakże rzeczywisty świat zdalnego nauczania. Tematem przewodnim tego artykułu jest zwrócenie uwagi nauczycieli na nieodzowny element poprawnie zaprojektowanego kursu języka obcego prowadzonego w formie zdalnej, tj. na konieczność komunikacji pomiędzy nauczycielem a uczniami. Uczniowie bowiem muszą mieć wsparcie ze strony nauczyciela nie tylko w postaci przygotowanego przez nich materiału, ale także informacji zwrotnej co do jakości ich pracy, dokonanych postępów czy też zachęty do dalszych działań. Krótka wiadomość głosowa czy filmik video zrobiony za pomocą ogólnie dostępnych darmowych aplikacji, skierowane indywidualnie do każdego ucznia mogą stanowić istotny czynnik motywujący do dalszej nauki. Realizowanie zajęć w formie zdalnej nie oznacza, że możemy uczniów w procesie kształcenia zostawiać samych sobie z materiałami edukacyjnymi. Rozmawiając z uczniami, wymieniając opinie, oceniając ustnie, pytając i zachęcając do interakcji w świecie wirtualnym, nie tylko motywujemy ich do dalszych aktywności językowych, ale także uczymy praktycznego zastosowania języka obcego.

Kształcenie na odległość, mimo, że często niezbędne w celu realizacji procesu dydaktycznego, wymaga uczestnictwa i zaangażowania nauczyciela. To on jest organizatorem procesu uczenia się i to on prowadzi ucznia do nabywania wiedzy. W tych zadaniach nie zastąpią go nawet najlepsze rozwiązania technologiczne ani najbardziej inspirujące aplikacje. Pamiętajmy więc o tym i nie bójmy się wykorzystywać możliwości kształcenia zdalnego jako jednej z form pracy z uczniami.

Artykuł 2: A może… e-portfolio?

Prowadząc zajęcia w formie zdalnej zadajemy sobie często pytania o to, jak motywować uczniów do nauki, jak pokazać im ich postępy, określić słabe i mocne strony. Jak sprawić, by uczeń zrozumiał, że nauka języka to proces ciągły, który nie rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego, a kończy wraz z nadejściem wakacji?

Problemy, z jakimi spotykamy się jako nauczyciele dotyczą także zadań domowych, niezbędnych przecież jako element utrwalania nabytej wiedzy. Co zlecić uczniom tak, aby nie tylko odnosiło się do treści poruszanych w trakcie lekcji, ale również zachęcało do aktywności i kreatywności, inspirowało do dalszej nauki, a także umożliwiało każdemu uczniowi pokazanie swojej indywidualności? Oczywiście, podręczniki do kształcenia językowego są obecnie obudowane narzędziami wspomagającymi nauczyciela w tym trudnym zadaniu. Czy jednak powinniśmy jedynie polegać na gotowych rozwiązaniach? W niniejszym artykule chciałybyśmy Państwu przybliżyć koncepcję e-portfolio i możliwości jego wykorzystania w zdalnym kształceniu językowym. Jest to zarówno narzędzie, jak i metoda umożliwiająca uczniom prezentację siebie – osobistych pasji, zainteresowań, refleksji i wniosków – poprzez dokumentowanie własnych postępów językowych.

E-portfolio, inaczej określane jako elektroniczna teczka lub cyfrowe portfolio to cyfrowy dokument, za pomocą którego uczeń prezentuje swoje umiejętności językowe i indywidualne osiągnięcia. Zawiera on pliki w różnym formacie – tekstu, obrazu oraz dźwięku. W kształceniu językowym jego pierwowzorem było „Europejskie portfolio językowe”, którego celem było zaprezentowanie przez ucznia umiejętności językowych i doświadczeń interkulturowych z różnych okresów nauki (zarówno szkolnej, jak i pozaszkolnej) danego języka obcego. Mimo swojej wartości w perspektywie rozwijania m.in kompetencji interkulturowej oraz szeroko rozumianych kompetencji językowych, metoda portfolio, z różnych względów, nie spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem przez polskich nauczycieli. Obecne realia pozwalają jednak na powrót do koncepcji portfolio i modyfikacji sposobu jego prezentacji. Korzystanie z portali internetowych (nie tylko w języku ojczystym) i udostępnianie za ich pomocą informacji na swój własny temat są chlebem powszednim współczesnych dzieci i młodzieży. W dobie Internetu nie jest problemem także nawiązanie i utrzymanie kontaktu z osobami z innych krajów. Być może nadszedł więc czas i sprzyjające warunki, aby to właśnie e-portfolio stało się narzędziem skutecznie wspierającym starania nauczycieli w rozwijaniu motywacji uczniów do nauki języków obcych?

Zastosowanie e-portfolio w kształceniu językowym daje uczniowi szereg korzyści. Przyjrzymy się najważniejszym z nich.

Tworząc zawartość dokumentującą swój rozwój językowy uczeń ma możliwość dostrzeżenia własnych postępów językowych, a jednocześnie rozwija umiejętność autorefleksji i krytycznego myślenia, sam bowiem podejmuje decyzję, jakie materiały w niej uwzględni. Taka swoboda uczy zarówno odpowiedzialności za własne wybory, jak i samodzielnej pracy. Pamiętajmy: e-portfolio nie jest chaotycznym zbiorem niepowiązanych informacji, ale tworzone jest w konkretnym celu. Stąd też, w trakcie przygotowywania jego zawartości uczeń kształci umiejętność wyszukiwania, selekcji, porządkowania i oceniania informacji pod kątem jego realizacji. Budowanie e-portfolio wymaga samodyscypliny, regularnego uzupełniania i uaktualniania jego zawartości. Poprzez świadomość własnych osiągnięć językowych, a także dzielenie się z innymi swoimi zainteresowaniami, przemyśleniami, spostrzeżeniami i refleksjami, uczeń rozwija poczucie własnej wartości, jak również wartości podejmowanych przez niego działań.

Wymóg samodzielnego tworzenia zawartości e-portfolio sprawia, że to uczeń jest odpowiedzialny za jego wizualną stronę. Indywidualne podejmowanie decyzji co do wyglądu teczki pozwala rozwijać własną inwencję twórczą. Stosując programy umożliwiające redagowanie zawartości, uczeń doskonali więc swoje kompetencje w zakresie korzystania z nowych technologii oraz robi użytek z wiedzy praktycznej zdobytej w trakcie lekcji informatyki. Ale to nie wszystko – zawartość e-portfolio można wzbogacać poprzez wykorzystanie materiałów nie będących własnością jego autora (np. pobranych z innych stron filmów, fragmentów tekstu czy też zdjęć). Rolą nauczyciela jest zatem zaznajomienie uczniów z pojęciem praw autorskich i zasadami regulującymi posługiwanie się materiałami przygotowanymi przez inne osoby.

Urzeczywistnienie koncepcji e-portfolio wymaga od nauczyciela podjęcia konkretnych działań. Przede wszystkim, jego zadaniem jest przedstawienie uczniom samego zamysłu e-portfolio oraz roli, jaką może ono odgrywać w ich rozwoju językowym. W przypadku uczniów starszych warto położyć szczególny nacisk na rolę e-portfolio w kontekście przyszłego poszukiwania pracy i rozwoju zawodowego, jak również zwrócić uwagę na rolę tego narzędzia w perspektywie obecnie bardzo popularnego pojęcia personal branding czyli kreowania własnego wizerunku w sieci. Jak wspomniałyśmy wcześniej, jest to narzędzie dokumentujące nie tylko rozwój językowy, ale także mogące posłużyć do wykazania się zupełnie innymi kompetencjami. Parafrazując, możemy więc powiedzieć: Pokaż mi swoje e-portfolio, a powiem Ci kim jesteś. Regularnie aktualizowana, interesująca teczka pełna zróżnicowanych treści (nagrania własne, zdjęcia, interesujące opisy) to przecież nie tylko świadectwo umiejętności w obszarze IT, ale także dowód na systematyczność i kreatywność jego autora oraz umiejętność zaznaczenia swojej indywidualności w świecie wirtualnym.

Jakie inne zadania stoją przed nauczycielem? Przede wszystkim to on określa najbardziej istotne elementy e-portfolio zgodne z celami dydaktycznymi, jakie chce osiągnąć oraz wskazuje narzędzia, jakie można zastosować do jego tworzenia. Obowiązkiem nauczyciela jest wspieranie, inspirowanie oraz regularne monitorowanie uczniów. Do jego zadań należy także regularna ocena stopnia zaawansowania prac oraz stopnia indywidualnego wysiłku włożonego przez ucznia w przygotowywanie e-portfolio. Pamiętajmy jednak, że nie chodzi tu o typową ocenę szkolną w postaci stopnia do dziennika, ale ukrytą za terminem ocenianie kształtujące informację zwrotną dotyczącą stopnia realizacji zadania. Oceniać w ten sposób możemy zarówno w trakcie przygotowywania e-portfolio, jak i już po zakończeniu danego etapu jego tworzenia.

Ale korzyści z zastosowania e-portfolio nie dotyczą jedynie płaszczyzny nauczyciel–uczeń. Jak napisałyśmy powyżej, rolą nauczyciela jest poprowadzenie ucznia przez poszczególne etapy pracy nad elektroniczna teczką. Dobrze więc, jeżeli on sam dysponuje już tego rodzaju doświadczeniem. Przechodząc przez proces budowania własnego e-portfolio, nauczyciel sam poznaje zarówno jego korzyści, jak i dostrzega potencjalne problemy oraz uczy się je rozwiązywać. Współcześni badacze zajmujący się problematyką e-portfolio i jego roli w kształceniu podkreślają, że motywacja do wykorzystania tego narzędzia wzrasta, jeśli zadania podejmuje się kilku nauczycieli, czy to z danej szkoły, czy też współpracujących ze sobą w ramach tzw. telekolaboracji. W takim przypadku każdy z nauczycieli zaangażowanych w realizację projektu wnosi w ten proces osobiste doświadczenia zawodowe, kompetencje i wiedzę. Dyskusja i wymiana poglądów, jakie towarzyszą temu transferowi, to nic innego jak nieformalne działania służące rozwojowi zawodowemu nauczycieli.

Budowanie e-portfolio nie wymaga od jego autora korzystania z wielu narzędzi, istnieją bowiem gotowe rozwiązania. Umożliwiają one jego przygotowanie w obrębie systemów zarządzania treścią, jakimi są np. Google Sites, Everbote, Edublog, Weebly, Wordpress czy też Sewsaw. Ich prosty interfejs umożliwia zainteresowanym tworzenie spersonalizowanej i zróżnicowanej pod względem wizualnym zawartości.

W kształceniu na odległość ocenianie i motywowanie uczniów do nauki wymaga od nauczycieli modyfikacji dotychczas stosowanych sposobów. W przypadku nauczycieli języka obcego, poza posługiwaniem się gotowymi, ściśle dopasowanymi do kursu narzędziami służącymi do oceny pracy i postępów uczniów, warto sięgnąć po inne, dostosowane zarówno do wieku uczących się, jak i realiów społecznych, w jakich wszyscy przecież funkcjonujemy. Nie ulega wątpliwości, że spora część naszego życia odbywa się w sieci. Dlaczego więc nie wykorzystać tej wirtualnej przestrzeni do realizacji zadań umożliwiających uczniom nie tylko zaprezentowanie siebie, ale także na refleksję co do własnego sposobu uczenia się języka?

Zastosowanie metody e-portfolio jest działaniem wspierającym autonomię uczącego się, ponieważ nauczyciel przekazuje uczniowi–autorowi odpowiedzialność za jego przygotowanie i zawartość. Z uwagi na fakt, iż przygotowywane jest samodzielnie z użyciem narzędzi elektronicznych, nie wymaga ciągłej obecności nauczyciela i spełnia funkcje edukacyjne, e-portfolio jest dobrym rozwiązaniem w kontekście kształcenia na odległość.

Artykuł 3: Z telekolaboracją na ty

Bywa, że przeniesiona z języka angielskiego polska nazwa „telekolaboracja” (ang.: telecollaboration) u niektórych Polaków wzbudza negatywne skojarzenia. Dużo lepiej kojarzą się terminy: międzykulturowa wymiana online, telewspółpraca czy wirtualna wymiana.

Dla wielu nauczycieli zagadnienie to jest całkowitą nowością, niektórzy w ogóle nie słyszeli o telekolaboracji, a przecież w nauczaniu języków obcych jest ona obecna od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Rozwój Internetu, technologii oraz pojawienie się możliwości generowania własnych treści przez użytkowników serwisów internetowych, jak również interakcji z innymi osobami przy ich tworzeniu, nadało jej nowy wymiar. Pozwoliło bowiem częściowo przenieść naukę języków obcych i niektórych treści merytorycznych oraz rozwijanie innych – tzw. miękkich – umiejętności, do tego środowiska.

Podstawową ideą telewspółpracy w edukacji jest kształcenie na odległość, prowadzone za pomocą różnych narzędzi internetowych. Głównym celem projektu telekolaboracyjnego jest umożliwienie uczniom mieszkającym w oddalonych od siebie miejscach na kuli ziemskiej wspólnego uczenia się języka oraz wymiany doświadczeń kulturowych. Jednak współpraca taka nie musi ograniczać się do kształcenia językowego. Obecnie, dużą popularnością cieszą się również telekolaboracje tematyczne, związane np. ze studiowanym kierunkiem, w których język obcy jest środkiem komunikacji i wymiany treści merytorycznych.

Współpraca pomiędzy uczniami, nauczycielami i szkołami, jak również studentami i uczelniami, może odbywać się w sposób sformalizowany, np. pod szyldem programów Erasmus+, jak e-twinning dla szkół oraz UNIcollaboration dla uczelni wyższych. Może jednak być zorganizowana w sposób mniej formalny, bez rygoru narzuconego przez zewnętrzne instytucje, przez indywidualnych nauczycieli lub grupy nauczycieli, którzy są otwarci na tego typu działania.

Pierwszym krokiem przy rozpoczęciu projektu telekolaboracyjnego jest znalezienie partnera bądź partnerów do współpracy. Jeżeli jesteśmy pewni, że wszystkie strony mogą i są chętne by połączyć siły w zespołowym projekcie, należy znaleźć temat, który mógłby zainteresować ogół uczestników. Nauczyciele powinni określić cele wspólnego działania oraz rozeznać możliwości czasowe i logistyczne wszystkich potencjalnych partnerów. Takie elementy, jak różnorodna liczba godzin kontaktowych z nauczycielem w instytucjach partnerskich, różnice czasowe, czy też przerwy w nauce przypadające na inny okres, mogą mieć znaczący wpływ na przebieg współpracy na odległość. Partnerzy powinni ustalić między sobą sposób realizacji projektu, rodzaje wykorzystywanych narzędzi oraz oczekiwane efekty. W zależności od grupy wiekowej, z którą pracujemy oraz możliwości technicznych uczących się, szczegółowe decyzje dotyczące wyboru poszczególnych programów i aplikacji do tworzenia treści można oddać w ręce uczniów. Uczestnicy projektu powinni mieć sposobność poznania się nawzajem. Można do tego celu użyć rozwiązań służących do komunikacji tekstowej (czat czy forum na wspólnej platformie edukacyjnej, grupy na portalach społecznościowych itp.), lub też skorzystać z programów do prowadzenia wideokonferencji. Dzięki temu, biorący udział w telekolaboracji będą mieli możliwość zobaczenia się w sposób zdalny „na żywo”, twarzą w twarz. Wirtualny partner projektowy nabiera w ten sposób realnych kształtów i staje się osobą, z którą komunikujemy się, podejmujemy wspólne decyzje i realizujemy zadania.

Rolą wszystkich zaangażowanych nauczycieli jest stworzenie zespołów odpowiednich do wymagań związanych z wykonaniem zadania, opracowanie bardzo jasnych instrukcji oraz podanie precyzyjnych terminów wykonania poszczególnych etapów. Są to elementy kluczowe, których zaniedbanie może spowodować niepotrzebne frustracje i brak oczekiwanych rezultatów. W zależności od rodzaju zadań i długości projektu, kolejne etapy pracy mogą być raportowane – ustnie lub pisemnie, na forum poszczególnych grup lub całego zespołu – zaś końcowe jej efekty powinny być przedstawione i omówione przez wszystkie strony biorące udział w projekcie.

W jakim zakresie może być prowadzona taka współpraca? Nauka poprzez telekolaborację powinna polegać na konieczności wykonania określonego zadania. Praca projektowa może zatem obejmować wspólne tworzenie jakiegoś produktu, np. zespołowe pisanie tekstu, ulotki informacyjnej, strony internetowej, tworzenie materiałów dydaktycznych lub nagrania wideo itp. Telekolaboracja może też obejmować ocenę bądź korektę materiałów przygotowanych przez partnerów. Wówczas, pierwszy etap projektu opiera się na wspólnych działaniach podejmowanych w ramach grup lokalnych, a dopiero kolejna jej faza to współpraca międzynarodowa. Wachlarz możliwości zależy od inwencji nauczycieli podejmujących się zaaranżowania projektu telekolaboracyjnego w ramach swoich zajęć.

Jakie korzyści może dać nam telewspółpraca? Przede wszystkim zadania, które uczniowie mają wykonać powinny być wzięte z życia codziennego bądź też zawodowego. Takie urealnienie zadań szkolnych zmniejsza przepaść pomiędzy salą lekcyjną a światem rzeczywistym. Uczeń nie pisze zadanego tekstu tylko po to, by przeczytał i ocenił go nauczyciel, co jest sytuacją sztuczną, nieautentyczną. Tworzy on tekst użytkowy, który zostanie wykorzystany w celu, do jakiego dany rodzaj tekstu ma służyć. Ulotka informacyjna czy np. przewodnik przedstawiający zabytki danego miasta mają na celu przybliżyć te atrakcje turystyczne osobom potencjalnie zainteresowanym odkrywaniem nowych miejsc; strona internetowa zamieszczająca recenzje filmów krajowej produkcji pozwoli czytelnikom z innych krajów zapoznać się z nieznaną im dotychczas kinematografią; a nagranie wideo prezentujące wybrane zagadnienie gramatyczne pozwoli zarówno jego twórcom, jak i potencjalnym odbiorcom na zrozumienie i przyswojenie danej konstrukcji językowej w sposób nieszablonowy.

Realizacja projektu telekolaboracyjnego opiera się na współpracy zespołowej. Każdy uczestnik zadania jest odpowiedzialny zarówno za jego wykonanie, jak i końcowy rezultat. Dzięki temu uczniowie rozwijają pewność siebie i kreatywność, uczą się podejmowania decyzji, sztuki negocjacji i kompromisu, technik argumentowania i uzasadniania wyborów. Ale przeniesienie odpowiedzialności za realizację projektu (a tym samym za naukę) z nauczyciela na ucznia ma jeszcze jedną korzyść – wpływa bowiem na rozwój autonomii tego drugiego, „zmuszając” go do ciągłej refleksji i podejmowania decyzji. Doświadczenie, jakie staje się jego udziałem, pozwala mu na podejmowanie później podobnych działań indywidualnie lub we współpracy z innymi.

W tradycyjnym modelu kształcenia to nauczyciel jest podstawowym autorytetem. W nauczaniu metodą projektu (niekoniecznie telekolaboracyjnego) uczeń czerpie wiedzę z różnych źródeł, musi więc nauczyć się oceniać ich wartość i selekcjonować informacje. Przekazywanie wiedzy nie polega już na monologu kierowanym przez nauczyciela do ucznia, a przyjmuje kształt wielokierunkowego dialogu. Celem nie jest przekazanie ściśle określonej wiedzy z konkretnego zakresu, ale wypracowanie u ucznia umiejętności samodzielnego jej poszukiwania oraz odkrywania połączeń pomiędzy różnymi jej obszarami. Edukacja wychodzi poza tradycyjne ramy sali lekcyjnej i podręcznika, wykracza poza ściśle określone granice określające jak i czego się uczyć. Projekt telekolaboracyjny oferuje uczniom na każdym etapie kształcenia większą swobodę realizowania własnych pomysłów, wzmacnia odpowiedzialność i motywację – cechy, które na obecnym rynku pracy są bardzo pożądane przez pracodawców.

Telekolaboracja posiada dużo zalet i w obecnej rzeczywistości edukacyjnej jest kierunkiem, który warto rozważyć nie tylko w nauczaniu języków obcych, ale także w kształceniu w ogóle. Jednak przesunięcie na uczniów odpowiedzialności za własną naukę nie zdejmuje z ramion nauczyciela odpowiedzialności za przygotowanie uczniów do udziału w takim projekcie. To on, we współpracy z partnerami z innych klas, szkół czy krajów, musi jasno określić cele takiego przedsięwzięcia, opracować plan działania, harmonogram pracy, określić ogólne role uczestników, wreszcie oddać w ich ręce dalsze zarządzanie pracą. Jego rolą jest bieżące monitorowanie przestrzegania ustaleń, interweniowanie w przypadkach, gdy sytuacja wymyka się spod kontroli grupy oraz modyfikowanie harmonogramu czy też zasięgu działań w zależności od zmieniających się okoliczności. Wszyscy partnerzy muszą mieć świadomość różnic pomiędzy programami nauczania, rozkładem zajęć czy też poziomem umiejętności poszczególnych grup partnerskich. Ze względu na te czynniki świadoma synchronizacja wszelkich działań jest koniecznością.

Projekt źle przygotowany na etapie planowania może okazać się porażką i zamiast pozytywnych efektów, pozostawi jedynie niezadowolenie i poczucie straconego czasu. Poprawnie zaplanowane działania skutkują satysfakcją z dobrze wykonanego zadania i jego wymiernych efektów u uczniów oraz nauczycieli biorących udział w projekcie.

Prawidłowo poprowadzony projekt telekolaboracyjny łączy w sobie naukę języka, rozwijanie międzykulturowej kompetencji komunikacyjnej oraz umiejętność korzystania z narzędzi internetowych. Ponadto, zarówno uczniowie, jak i nauczyciele biorący udział w telekolaboracji, kształtują swoje umiejętności organizacyjne, rozwijają kreatywność i zdolność adaptacji. Jest to więc narzędzie po które warto sięgnąć, do czego zachęcamy.

Więcej na temat telekolaboracji:

Guth, S., Helm, F. (red.), 2010. Telecollaboration 2.0. Language, Literacies and Intercultural Learning in the 21st Century. Bern: Peter Lang.
O’Dowd, R., 2011. Intercultural Communicative Competence through Telecollaboration, w: J. Jackson (red.), The Routledge Handbook of Language and Intercultural Communication. New York: Routledge. s. 340–356.
Turula, A. 2016. Cienkie ściany uniwersytetu XXI wieku, w: Pedagogika, t.XXV, nr 1. s. 31–44.

Artykuł 4: Uczenie „do góry nogami”, czyli kilka słów o odwróconej klasie

Rozwój technologiczny, jaki aktualnie obserwujemy, dotyczy wielu aspektów życia, w tym edukacji. Wśród nowych strategii cyfrowych zyskujących coraz większą popularnością pojawia się flipped classroom, czyli z języka angielskiego: odwrócona klasa. Rozwiązanie to określane jest przez badaczy jako pewna filozofia zarówno nauczania, jak i uczenia się. Nie jest to podejście nowe, ale narzędzia IT, jakie obecnie możemy zastosować, znacznie zwiększają jego atrakcyjność. Tym samym budzi ono coraz większe zainteresowanie nauczycieli. Rozwiązanie to, mimo iż początkowo stosowane w tradycyjnym systemie prowadzenia lekcji tj. w klasie, może być w całości przeniesione na grunt kształcenia zdalnego. Te dwa aspekty sprawiają, że właśnie temu zagadnieniu chciałyśmy poświęcić niniejszy artykuł.

Na czym polega odwrócona klasa?
Odwrócona klasa to podejście często stawiane w opozycji do tradycyjnego stylu prowadzenia lekcji. Powszechnie przyjęty sposób przeprowadzania zajęć polega na tym, że to w ich trakcie uczniowie zapoznają się z nowym materiałem. Lekcje służą prezentacji nowych zagadnień, ćwiczeniu konkretnych umiejętności i sprawdzaniu stopnia opanowania wiedzy. Nauczyciel jest autorytetem i ekspertem w danej dziedzinie. W podejściu odwróconej klasy model ten ulega zmianie. Już nie nauczyciel przedstawia nowy materiał, ale uczniowie samodzielnie się z nim zapoznają. Na lekcji natomiast, z pomocą prowadzącego poszerzają go i utrwalają, a także ćwiczą określone umiejętności. Uczniowie mogą więc zadawać pytania, podejmować dyskusję czy też analizować zjawisko w oparciu o posiadaną już wiedzę.

Przygotowania odwróconej lekcji
Prawidłowe i skutecznie zastosowanie strategii odwróconej klasy wymaga od nauczyciela przede wszystkim bardzo dokładnego zaplanowania celów danej lekcji i realizowanych w jej trakcie treści. Na tej podstawie musi on wyszukać lub samodzielnie przygotować materiały dydaktyczne, z których korzystać będą uczniowie. Mogą one przyjąć różną formę – filmów, nagrań, tekstów czy też listy odnośników do konkretnych stron internetowych. Zasoby te muszą być starannie dobrane, przemyślane, odpowiednie do wieku uczniów, możliwości koncentracji i umiejętności przetwarzania informacji. Ważne, aby pochodziły z wiarygodnych źródeł. W przypadku nagrań istotna jest ich długość oraz stopień trudności. Zarówno sposób prezentacji treści, jak i one same muszą wzbudzać zainteresowanie odbiorców.

Etapy odwróconej lekcji
Nieodzownym elementem działań nauczyciela jest wprowadzenie uczniów w ideę odwróconej klasy. W tym celu musi on wyjaśnić uczniom korzyści płynące z takiego sposobu pracy, ustalić zasady, a także zachęcić i zmotywować do samodzielnej aktywności. Na tym etapie nauczyciel powinien także przedstawić temat zajęć realizowanych w formie odwróconej oraz ich cele. Jego zadaniem jest także określenie dotychczasowej wiedzy uczniów na dany temat i jej usystematyzowanie. Aby to osiągnąć, można posłużyć się takimi formami pracy jak dyskusja czy też burza mózgów.

Po przygotowaniu zestawu materiałów dydaktycznych nauczyciel udostępnia je uczniom. Jak pisałyśmy już w artykule dot. komunikacji w nauczaniu na odległość, obecnie technologia umożliwia nam korzystanie z wielu sposobów przekazu. Materiał oddany w ręce uczniów musi być uporządkowany nie tylko pod względem treści, ale także formy. W praktyce oznacza to, że uczniowie powinni otrzymać wszystkie zasoby zadane do opracowania w jednym e-mailu, jednym poście czy też w ramach instrukcji do jednej lekcji na tablicy ogłoszeń na jakiejkolwiek platformie wykorzystywanej przez grupę. Niezależnie od zastosowanego sposobu komunikacji należy pamiętać, że uczniowie muszą dokładnie wiedzieć, jakich informacji oczekuje od nich nauczyciel, jakie zadania mają wykonać oraz w jaki sposób. Przekaz musi więc być jasny, zrozumiały, czytelny i precyzyjny.

Kolejny etap lekcji odwróconej to samodzielna praca ucznia, który w swoim własnym tempie zapoznaje się z materiałami przekazanymi przez nauczyciela. Zaznajamia się z udostępnionymi źródłami, szuka dodatkowych informacji i dokonuje ich selekcji, uzupełnia i weryfikuje swoją wiedzę, sporządza notatki – słowem przygotowuje się do tego, aby na następnej lekcji z nauczycielem wykorzystać samodzielnie zdobyte wiadomości. Przygotowane w ten sposób przez ucznia materiały własne mogą także znaleźć zastosowanie jako część jego osobistego e-portfolio, któremu poświęcony był jeden z wcześniejszych artykułów.

W trakcie lekcji w szkole bądź też lekcji prowadzonej zdalnie, za pomocą np. narzędzi do wideokonferencji, nauczyciel uporządkowuje, omawia i weryfikuje informacje prezentowane przez uczniów. To także czas na usystematyzowanie nabytej przez nich wiedzy, wykonanie ćwiczeń praktycznych poszerzających, utrwalających i rozwijających wiedzę oraz umiejętności. Realizacja tego etapu może przebiegać na wiele sposobów. Jednym z nich jest podział uczniów na grupy i wyznaczenie dla nich zadań zgodnych ze stopniem opanowania przez nich wiedzy lub też ich możliwości. W zależności od nauczanego przedmiotu, weryfikacja może przyjąć rozmaite formy – poczynając od dyskusji na dany temat, poprzez przeprowadzanie eksperymentów czy też udział w tworzeniu mini-projektu.

Ostatnim etapem poprawnie przeprowadzonej odwróconej lekcji jest wspólne podsumowanie tematu oraz ustalenie, czy i w jakim zakresie zostały one zrealizowane. Zadaniem nauczyciela jest więc określenie stopnia przyswojenia wiedzy oraz nabycia umiejętności przez uczniów. Ci z kolei dokonują samooceny osiągnięć własnych, jak również kolegów.

Korzyści
Zastosowanie strategii odwróconej lekcji wiąże się z wieloma korzyściami zarówno dla nauczyciela, jak i ucznia. Przede wszystkim, wykorzystując tę technikę indywidualizujemy proces uczenia się, dostosowując go do tempa i możliwości poszczególnych osób. Stosując strategię odwróconej klasy, wspieramy uczniów w rozwijaniu umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy, ale także uczymy krytycznego myślenia – kształcimy umiejętność poszukiwania materiałów i oceny ich rzetelności. Dzięki zastosowaniu narzędzi nowych technologii na etapie indywidualnego pozyskiwania informacji oraz przygotowywania się do ich prezentacji na forum klasy, rozwijamy umiejętności funkcjonowania w środowisku cyfrowym i pobudzamy kreatywność.

Wykorzystanie strategii lekcji odwróconych sprawia, że to na uczniach spoczywa odpowiedzialność za proces uczenia się. Zmianie, jak wspomniałyśmy powyżej, ulega rola nauczyciela, a to powoduje zmianę roli ucznia. Nie jest on już biernym odbiorcą informacji, ale aktywnym podmiotem tworzącym je i przetwarzającym. Angażuje się on w proces kształcenia, a tym samym lepiej przyswaja wiedzę.

Pomysł odwróconej klasy wziął swój początek z bardzo praktycznego zjawiska, z jakim spotyka się wielu nauczycieli, tj. absencji uczniów na zajęciach. Zastosowanie tego podejścia w dużym stopniu niweluje ów problem, ponieważ to uczeń sam zdobywa potrzebne mu informacje. Mówiąc metaforycznie, w takim systemie nauczyciel jest przewodnikiem, ale to na uczniu spoczywa odpowiedzialność za dojście do celu.

Strategia odwróconej klasy bardzo dobrze sprawdza się w kształceniu językowym z wielu powodów. Przede wszystkim zasoby Internetu są pełne różnego rodzaju materiałów, których można skutecznie użyć, przygotowując poszczególne zajęcia. Filmy objaśniające zasady gramatyczne, strony internetowe wspomagające proces kształcenia sprawności językowych oferowane przez poszczególne instytucje czy wydawnictwa, w zasadzie niezliczone zasoby sieci w postaci stron z ćwiczeniami umożliwiającymi naukę słownictwa, powszechny dostęp do artykułów obcojęzycznych (także wersji uproszczonych), translatory i słowniki online – to zaledwie wycinek możliwości, z jakich mogą korzystać nauczyciele przy przygotowywaniu materiałów dla uczniów. Dzięki wykorzystaniu dostępnych narzędzi nauczyciele mogą także samodzielnie tworzyć własne materiały.

Także dla uczących się języka obcego zastosowanie podejścia odwróconej lekcji wiąże się z wieloma korzyściami. Samodzielna praca polegająca na przeczytaniu w języku obcym informacji na dany temat umożliwia spokojne sprawdzenie nieznanych słów. Możliwość wielokrotnego odtworzenia obcojęzycznego nagrania oraz skorzystania z możliwości włączenia napisów (jeśli takowa jest zapewniona) pomaga uczniowi w pełni zrozumieć tekst bez ograniczeń czasowych, jakie w warunkach tradycyjnych zajęć są nieuniknione. Brak kontroli nauczyciela oraz obaw przed presją ze strony rówieśników dają szansę zarówno uczniom pracującym wolniej, jak i tym którym wystarczy mniejsza liczba powtórzeń, na optymalne wykorzystanie czasu.

Przemiany, jakie obecnie dokonują się w edukacji obejmują wiele dziedzin. Stąd też konieczne jest, aby nauczyciel był otwarty na nowe podejście do nauczania i uczenia się. Nauczyciel przestaje być jedynym źródłem wiedzy i ekspertem w danej dziedzinie. Może natomiast stać się przewodnikiem w jej poszukiwaniu, partnerem w procesie kształcenia i inspirować ucznia do samodzielnego poszerzania wiedzy. Wykorzystanie możliwości płynących z zastosowania podejścia odwróconej klasy umożliwia realizację tych zadań, a tym samym wpisuje się w nurt działań wspierających ucznia w rozwijaniu kompetencji umożliwiających mu przyszłe funkcjonowanie w społeczeństwie wiedzy.

Więcej na temat odwróconej klasy:

Przewodnik dydaktyczny – metoda odwracania klasy w kształceniu dorosłych. 2015. Erasmus+. http://projectiflip.eu/wp-content/uploads/2018/05/iFLIP_IO7_Learning-Guide-on-FTC-in-Adult-Education_PL.pdf

Artykuł 5: WebQuest, czyli w poszukiwaniu wiedzy

Pisząc o zdalnym nauczaniu nie sposób nie wspomnieć o WebQueście. Jest to metoda nauczania, a właściwie uczenia się, która bardzo dobrze sprawdza się w pracy z uczniami na prawie wszystkich etapach kształcenia – od starszych klas szkoły podstawowej (choć nie brakuje także nauczycieli, którzy stosują ją już na etapie nauczania zintegrowanego), przez wszystkie szkoły ponadpodstawowe, w tym również przygotowujące do zawodu, po studia wyższe. WebQuest można też stosować w różnych systemach kształcenia – formalnym, nieformalnym, a także w nauczaniu przez całe życie. Jest to metoda, którą wykorzystuje się do nauki przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych, a także języków obcych. Zadania w WebQueście mogą mieć charakter przedmiotowy, czyli opierać się na wiadomościach tylko z jednej dziedziny nauczania, ale mogą także, poprzez jednoczesne wykorzystanie wiadomości z kilku przedmiotów, mieć charakter interdyscyplinarny. Jest to zatem metoda, będąca w stanie połączyć naukę treści przedmiotowych z nauką języka obcego, co w efekcie daje nam bardzo efektywne zajęcia CLIL lub języka obcego dla celów specjalistycznych (LSP). WebQuest pozwala na połączenie nauczania w klasie z nauką zdalną (blended-learning), ale także wydaje się być bardzo dobrym rozwiązaniem w przypadku konieczności przeniesienia nauczania całkowicie do sieci. Nadaje się on nie tylko do pracy w grupach, ale może być również stosowany indywidualnie przez uczniów. Wreszcie, jest to metoda do wykorzystania zarówno w ramach jednych zajęć szkolnych, jak również jako projekt długoterminowy.

Czyżbyśmy właśnie odkryli idealne narzędzie dydaktyczne?
Na pewno WebQuest nie jest odkryciem nowym. Już w 1995 roku metodę, która wkrótce stała się bardzo popularnym sposobem nauki i nauczania w wielu krajach, opisał i nazwał Bernie Dodge. Zbudowana jest ona w oparciu o założenia konstruktywizmu – kierunku w psychologii, który zakłada twórczą aktywność ucznia. U jej podstaw leży idea wykorzystania Internetu, jako narzędzia do zdobywania nie tylko wiedzy, ale i umiejętności. Od momentu pojawienia się metody WebQuestu pod koniec XX wieku, Internet stał się zdecydowanie bardziej dostępny dla przeciętnego ucznia. Jego funkcjonalności i stale powiększające się pokłady nowych treści umożliwiają użytkownikom dużo szersze wykorzystanie jego zasobów do zgłębiania wiedzy na każdym etapie kształcenia.

Zanim szczegółowo omówimy zastosowanie WebQuestu w kształceniu językowym, warto poznać założenia teoretyczne tej metody.

Czym jest WebQuest? WebQuest to rodzaj metody projektów zorientowanej na budowanie własnej wiedzy ucznia w oparciu o Internet. Jej celem jest nauczenie sposobu poszukiwania informacji oraz ich selekcjonowania, opracowywania, oceniania ich przydatności i wykorzystanie zdobytych w ten sposób wiadomości do wykonania jakiegoś zadania.

Jak prawidłowo zbudować WebQuest? Aby w pełni spełnić swoją rolę WebQuest powinien składać się z poniższych elementów:

Temat może być rozwinięciem lub uzupełnieniem treści wymaganych programem kształcenia; może on też być na przykład związany z aktualnymi wydarzeniami lub tematami.
Wprowadzenie spełnia funkcję informacyjną. Ma ono na celu przedstawienie tematu oraz kontekstu i uwarunkowania prezentowanego problemu tak, aby uczeń przed którym stawiamy zadanie, był w stanie zrozumieć i wyobrazić sobie sytuację, w której ma się znaleźć.
Zadanie opisuje produkt końcowy, zatem wyjaśnia, jak ma zostać rozwiązany problem i w jaki sposób ma zostać przedstawione rozwiązanie. Tym efektem końcowym może być raport, prezentacja multimedialna, film, artykuł, strona internetowa, praca plastyczna, czy wykonanie jakiegoś przedmiotu. Zadanie musi być jasno określone i przede wszystkim wykonalne. Powinno ono być sformułowane w taki sposób, żeby uczeń nie mógł go wykonać, kopiując materiał bezpośrednio z sieci, ale by musiał go dogłębnie przeanalizować, a następnie w odpowiedni sposób zaprezentować.
Procedura opisuje, jak ma przebiegać organizowanie procesu dydaktycznego i wyjaśnia strategie, jakie uczeń powinien zastosować, aby wykonać zadanie. Może ona uwzględniać opis ról, jakie uczestnicy zadania będą odgrywać. Może też zawierać harmonogram działań albo bardziej szczegółowy opis kroków, jakie uczniowie będą musieli przebyć, by zadanie wykonać.
Źródła to strony internetowe i inne zasoby, które uczeń wykorzysta, aby wykonać zadanie. Praktyka pokazuje, że mogą to być także wskazówki umożliwiające kontakt z ekspertami, którzy mogą okazać się pomocni w zdobywaniu informacji na dany temat.
Nieodzownym elementem WebQuestu jest ewaluacja rezultatów pracy. Ocena ta powinna dać możliwość zmierzenia zaangażowania i osiągnięć uczniów, jak również dostarczyć im informację zwrotną. Z perspektywy nauczyciela, powinna ona być przeprowadzona tak, aby uzyskane za jej pośrednictwem wnioski stanowiły pomoc przy opracowaniu ewentualnych kolejnych projektów.
Zakończenie winno być podsumowaniem zdobytych doświadczeń. Jego celem jest także zachęcenie ucznia do refleksji na temat procesu i wyników zadania.

Jak wykorzystać WebQuest w nauczaniu języków obcych? Jak wspomniałyśmy wcześniej, WebQuest jest metodą o bardzo szerokich możliwościach i nadaje się do wykorzystania w różnych przedmiotach. Doskonale sprawdza się również w nauczaniu języków obcych. Można go wykorzystać w nauczaniu języka obcego do celów ogólnych, z czym mamy do czynienia w szkolnictwie podstawowym oraz w liceum ogólnokształcącym. Jednak nieocenione są również jego walory w nauczaniu przedmiotów w języku obcym (CLIL) lub specjalistycznego języka obcego (LSP), czyli np. w klasach dwujęzycznych, szkołach branżowych czy w szkolnictwie wyższym.

Nauczyciel języka obcego ukierunkowanego zawodowo nie jest zazwyczaj ekspertem w dziedzinie, której języka naucza. Często brakuje też językowych materiałów dydaktycznych opracowanych dla danej branży. A przecież Internet jest skarbnicą wiedzy i można w nim znaleźć mnóstwo specjalistycznych materiałów w docelowym języku nauczania, które dzięki swojej autentyczności są jednocześnie ciekawe dla ucznia. W ten sposób, z jednej strony uczymy języka poprzez kontekst zawodowy, z drugiej zaś przekazujemy specjalistyczne treści przy użyciu języka obcego.

Praca metodą WebQuestu pozwala rozwijać wszystkie główne sprawności językowe. Uczeń czyta różne rodzaje tekstów zamieszczonych w sieci, musi je zrozumieć i wyselekcjonować z nich potrzebne do wykonania zadania informacje. Wśród podanych przez nauczyciela źródeł mogą pojawić się nagrania wideo oraz podcasty, co daje możliwość ćwiczenia sprawności słuchania autentycznych tekstów. Produktem końcowym projektu powinno być zadanie, które często będzie miało formę pisemną – raportu, artykułu, czy też innego rodzaju wypowiedzi dobranego tak, aby umożliwiał on realizację celu WebQuestu. I wreszcie, na finalnym etapie, uczniowie powinni zaprezentować swoją pracę przed grupą, co z kolei wymaga uruchomienia sprawności mówienia.

Jaką rolę pełni nauczyciel w metodzie WebQuestu? Stosując WebQuest, nauczyciel odsuwa się nieco w cień, przekazując uczniom odpowiedzialność za naukę. Przestaje być mentorem, a staje się coachem. Jego rola jednak jest ogromnie ważna, przede wszystkim na etapie tworzenia WebQuestu. Temat i zadanie muszą być bardzo dobrze przemyślane; zadanie musi być ciekawe dla ucznia i przede wszystkim wykonalne. Nauczyciel musi w czytelny i zrozumiały sposób opracować ewaluację rezultatów pracy, tak by uczniowie od początku wiedzieli, jakie elementy będą brane pod uwagę i czy będą oceniani oddzielnie, czy też jako grupa. Sukces WebQuestu leży w jego przygotowaniu, a sposób wykorzystania tej metody zależy od inwencji uczącego oraz potrzeb uczniów. Jednak, w przypadku braku własnego pomysłu, nauczyciel może sięgnąć do dostępnych w Internecie gotowych przykładów.

Jakie korzyści daje praca metodą WebQuestu? Metoda ta jest przykładem nauczania pragmatycznego i praktycznego. Jej zaletą jest to, iż aktywizuje, stymuluje i motywuje uczniów. Poprzez wykorzystanie Internetu pozwala na pracę we własnym tempie. Stwarza uczącym się możliwość twórczego przetwarzania informacji, jednocześnie rozwijając ich umiejętność tworzenia zasobów wiedzy na własne potrzeby.

Jeżeli spodobała się Państwu metoda WebQuestu po tej bardzo ograniczonej prezentacji, to zachęcamy do zapoznania się innymi publikacjami na ten temat.

Więcej na temat metody WebQuestu:

Dodge, B., 1997. Some Thoughts About WebQuest.

http://webquest.org/sdsu/about_webquests.html

Dodge, B., 2001. Five Rules for Writing a Great WebQuest.

http://webquest.org/sdsu/focus/focus.pdf

Furgoł, S., Hojnacki, L. 2013. Poradnik dla nauczycieli. Metoda projektu w szkole ponadgimnazjalnej. Kraków. http://zasobyip2.ore.edu.pl/uploads/publications/ab7b3583829ca4f5c183c39471b1ed1d

What is a WebQuest? Wywiad z Bernie’m Dodge.

https://www.youtube.com/watch?v=v7UynehA_l0

WebQuest Pitfalls. Wywiad z Bernie’m Dodge.

https://www.youtube.com/watch?v=5Yfo8B3PdmI

Anglojęzyczna wyszukiwarka WebQuestów

http://questgarden.com/author/examplestop.php

Gotowy szablon WebQuestu w języku angielskim

https://sites.google.com/site/studentwebquesttemplate/

Artykuł 6: Jak to zrobić? Kilka słów o narzędziach

Celem naszych poprzednich artykułów było przedstawienie metod i rozwiązań możliwych do zastosowania w kształceniu zdalnym. Prezentowane przez nas propozycje realizacji materiału w formie np. WebQuestu, projektu telekolaboracyjnego czy też e-portfolio nie stanowią jednak form do wykorzystania w trakcie każdej jednostki lekcyjnej. Lekcja online rządzi się takimi samymi zasadami, jak lekcja w klasie. Nauczyciel wprowadza nowy materiał, ćwiczy umiejętności, sprawdza stopień ich przyswojenia, ocenia – słowem realizuje wszystkie zadania tak samo, jak robiłby to tradycyjnie, w sali lekcyjnej.

Nauczanie online nie powinno jednak polegać na przeniesieniu treści lekcji z sali do Internetu. Zaangażowanie ucznia w trakcie zdalnego spotkania polega na czym innym niż jego aktywność w klasie, zwłaszcza jeśli lekcje te odbywają się w sposób asynchroniczny – uczniowie wykonują zadania we własnym czasie i tempie, niezależnie od kolegów i nauczyciela.

Przygotowując zajęcia w formie zdalnej nauczyciel musi wejść w rolę swoich uczniów i spojrzeć na przygotowany dla nich materiał ich oczami. Czy uczeń wie i rozumie, czego od niego oczekujemy? Czy wie, w jaki sposób ma wykonać dane ćwiczenie? Co ma zrobić z ewentualnymi odpowiedziami, których ma udzielić? Czy zna termin wykonania zadania oraz konsekwencje jego niedotrzymania? Podczas lekcji na żywo uczniowie w dowolnym momencie mogą poprosić o wyjaśnienie wątpliwości. W trakcie spotkania zdalnego jest to dużo trudniejsze, zatem powinniśmy zapewnić im odpowiedzi na ich potencjalne pytania oraz jak najszybszą informację zwrotną dotyczącą ich pracy i postępów w nauce.
Innym problemem, jaki pociąga za sobą asynchroniczne prowadzenie zajęć, jest ich potencjalna monotonia. Jednym ze sposobów na zaktywizowanie uczniów podczas lekcji online jest włączenie ćwiczeń i zadań interaktywnych.

W niniejszym artykule przedstawimy kilka narzędzi dostępnych w sieci, które mogą uatrakcyjnić naukę, dać uczniowi możliwość sprawdzenia swojej wiedzy oraz ćwiczenia nabytych umiejętności, a nauczycielowi pomóc w ewaluacji własnego sposobu nauczania i w procesie oceniania postępów uczniów. Cechą wspólną narzędzi przedstawionych poniżej jest to, że nie wymagają od użytkowników zaawansowanych umiejętności w zakresie ich obsługi.

Prezentacja materiału

Prezentacje multimedialne przygotowane do zajęć w klasie niekoniecznie nadają się do wykorzystania w niezmienionej formie w lekcjach zdalnych. Aby stanowiły one pełnowartościowy materiał do pracy własnej, należy je uzupełnić tekstem mówionym, który podczas zajęć na żywo przedstawiałby nauczyciel. W tym celu wystarczy skorzystać z opcji NAGRAJ DŹWIĘK dostępnej w większości programów do ich tworzenia. Tak przygotowaną, można ją również eksportować jako plik wideo. Tradycyjnie tworzone prezentacje bywają jednak mało atrakcyjne pod względem wizualnym. Aby stworzyć bardziej interaktywne materiały, które w znacznie ciekawszy sposób zachęcą uczniów do pracy można wykorzystać m.in.:

Genially – platforma, która pozwoli nam stworzyć genialne , bardzo profesjonalnie wyglądające slajdy i prezentacje nie ograniczające się jedynie do zdjęć i tekstu, ale zawierające także elementy interaktywne. Za pomocą Genially można także przygotować gry edukacyjne.
Video Puppet – za jego pomocą można przeobrazić prezentacje w film wideo z dźwiękiem. Zapisany w komentarzach tekst zostanie automatycznie odczytany przez generator głosu. Użytkownik ma możliwość wyboru zarówno języka prezentacji, jak również głosu i akcentu spośród wielu propozycji.

Idąc o krok dalej, materiał możemy prezentować za pomocą nagrań wideo. Prezentację multimedialną, inne materiały przedstawiane na ekranie komputera lub też nagranie czynności wykonywanych na ekranie uzupełnione o nagranie dźwięku (screencasting) można wykorzystać do stworzenia tutoriala lub wykładu.

Screencast-O-Matic to narzędzie do tworzenia i edycji wideo, które można uruchomić bezpośrednio z przeglądarki. Wersja podstawowa pozwala tworzyć 15-minutowe nagrania bez konieczności zakładania konta.

Interaktywne ćwiczenia

Interaktywne gry lub fiszki uatrakcyjnią każdą lekcję, nawet, gdy odbiorcą jest osoba dorosła. Celem wykorzystania tego typu zasobów jest powtarzanie materiału, ćwiczenie oraz sprawdzenie przez uczniów ich własnych umiejętności i postępów. Informacja zwrotna o uzyskanych przez nich wynikach służy nauczycielowi jako rodzaj oceny efektów jego własnej pracy. Na jej podstawie, nauczyciel może ocenić stopień opanowania materiału i zdecydować co do konieczności dalszej pracy nad określonym zagadnieniem.

Kahoot jest dobrze znanym i używanym przez nauczycieli na różnych szczeblach edukacji narzędziem do tworzenia quizów. Nie wszyscy jednak wiedzą, że służy on nie tylko jako gra zespołowa podczas zajęć w klasie lub na żywo podczas wideokonferencji, ale można go również dołączać jako element zdalnej lekcji prowadzonej asynchronicznie.
Quizlet już nawet w wersji podstawowej daje mnóstwo możliwości. Od standardowych fiszek do nauki języka, przez moduł LEARN do samodzielnej nauki umożliwiający uczniom m.in. tworzenie własnych zestawów, możliwość pisania dyktanda ze słuchu, po interaktywne gry i testy. Nauczyciel może budować zestawy słówek dla swoich klas i udostępniać je w formie fiszek, gier i testów. Wspomagają nas również wydawnictwa tworząc takie zestawy pod kątem treści swoich podręczników.
Quizizz to kolejna, bardzo prosta w obsłudze, intuicyjna platforma dająca nauczycielom możliwość tworzenia różnorakich ćwiczeń, jak również korzystania z propozycji przygotowanych i udostępnionych przez innych.
Wordwall umożliwia tworzenie ćwiczeń interaktywnych, jak również w formie materiałów do wydrukowania. Są one tworzone za pomocą gotowych różnorodnych szablonów, co daje nauczycielom duże możliwości w zakresie przygotowywania ciekawych, niestandardowych zadań.
Learningapps to następna aplikacja, która umożliwia tworzenie interaktywnych ćwiczeń opartych na udostępnionych szablonach. Korzystanie z niej jest bardzo proste, a spora liczba matryc zapewnia pole do popisu dla tworzenia interesujących i zróżnicowanych zadań na różnych poziomach zaawansowania.

Ewaluacja

Jednym z etapów kształcenia powinna być ewaluacja. W szkolnictwie mamy do czynienia zarówno z formalnym ocenianiem sumatywnym w postaci testów, sprawdzianów czy egzaminów, jak i z ocenianiem kształtującym, odbywającym się podczas całego procesu edukacyjnego. W przypadku nauczania zdalnego, przeprowadzenie formalnych testów w formie zdalnej innej niż ustna, jest dużo trudniejsze ze względu na brak możliwości weryfikacji samodzielności pracy ucznia. Zatem, w zdalnym nauczaniu większą wagę należy postawić na ocenianie i monitorowanie procesu nauki, a nie jej mierzalnych efektów.

Przykładem oceniania kształtującego może być zbiorowe sprawdzanie tego, czego uczniowie nauczyli się na danej lekcji.

Answergarden to narzędzie umożliwiające udzielenie krótkich odpowiedzi na zadane przez nauczyciela pytanie i wyświetlenie ich na ekranach użytkowników w formie zbioru wszystkich wyników. Wykorzystując je w bardzo prosty sposób (za pomocą linku udostępnionego uczniom) możemy zadać pytanie w taki sposób, aby na przykład sprawdzić poziom wiedzy i umiejętności uczniów przed i po lekcji.

Internet daje nam także bardzo duże możliwości kontrolowania indywidualnych postępów uczniów poprzez quizy w wersji online. Wiele ze wspomnianych wcześniej platform do tworzenia interaktywnych ćwiczeń pozwala również tworzyć takie, które mogą posłużyć jako rodzaj testu badającego umiejętności uczniów. Takimi narzędziami są wspomniane wcześniej Quizlet, Quizizz oraz Learningapps.

Istnieją również ogólnodostępne narzędzia, które z założenia służą do mierzenia wiedzy i umiejętności uczniów. Do przydatnych rozwiązań, które ułatwiają pracę nauczycielowi należą m.in:

Testmoz – bardzo wygodny i prosty generator testów. Szeroki wachlarz propozycji ćwiczeń, różne warianty ustawień dotyczące strony wizualnej testu, odpowiedzi zwrotnych oraz kontrola dostępu, szczegółowe statystyki dotyczące wyników, a także możliwość klonowania testów sprawiają, że narzędzie to dobrze sprawdza się w rzeczywistości szkolnej, zarówno w sieci, jak i w klasie tradycyjnej.
Formularze Google – zasadniczo narzędzie do tworzenia internetowych ankiet, jednak posiada ono w swoich ustawieniach opcję konstruowania testów z wieloma różnymi rodzajami zadań testowych i możliwością analizy odpowiedzi uczniowskich. Narzędzie proste w obsłudze, umożliwiające w krótkim czasie przeniesienie sprawdzianu z wersji tekstowej na elektroniczną.
Socrative – narzędzie do przygotowywania quizu, zarówno w postaci tradycyjnie rozumianego testu, jak i ćwiczenia w formie rywalizacji na czas z innymi uczniami (opcje QUIZ i SPACE RACE). Narzędzie przydatne także do uzyskania od uczniów informacji zwrotnych odnośnie stopnia zrozumienia materiału prezentowanego w trakcie lekcji (opcja EXIT TICKET). Można je zainstalować jako aplikację na smartfonie.

Powyższe narzędzia sprawdzają się w testowaniu szkolnym i akademickim, jednak należy podejść do tego typu ewaluacji z dużą ostrożnością. Podczas gdy ich wykorzystanie w klasie pod nadzorem nauczyciela nie pociąga za sobą wiele zagrożeń, to jednak przy nauczaniu zdalnym należy traktować ten sposób oceny z pewnym dystansem. Trzeba mieć świadomość, że tam, gdzie wynik testu ma istotne znaczenie dla ucznia, może dojść do nieuczciwości edukacyjnej, co w tym przypadku jest trudne lub wręcz niemożliwe do weryfikacji.

Szybki rozwój technologii nie ominął sektora edukacji, który, dzięki możliwościom płynącym z wykorzystania nowych narzędzi, stał się odbiorcą rozwiązań wspomagających proces kształcenia. Używanie aplikacji i platform w nauczaniu staje się codziennością. Jednakże, bogactwo różnego rodzaju rozwiązań wcale nie ułatwia wyboru, a wręcz przeciwnie – sprawia, iż możemy wpaść w pułapkę ciągłego testowania nowych opcji. Stąd też celowo w niniejszym artykule prezentujemy zaledwie wycinek rozwiązań, jakie mogą zastosować nauczyciele. Mamy jednak nadzieję, że znajdziecie Państwo wśród nich narzędzia dla Was przydatne i ułatwiające realizację celów lekcji na każdym jej etapie.

Autorki artykułów:

Agnieszka Małgorzata Sendur

Doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie językoznawstwo. Pracę doktorską obroniła na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, a studia magisterskie w zakresie filologii angielskiej ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim. Posiada szerokie doświadczenie jako nauczyciel języka angielskiego, w tym tzw. języków specjalistycznych, metodyk, trener i egzaminator, a także współautorka podręczników oraz innych materiałów dydaktycznych i egzaminacyjnych.
Związana z filologią angielską oraz Studium Języków Obcych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Jej główne zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dydaktyki języków obcych, w tym języków specjalistycznych, testowania i oceniania w zakresie języków obcych oraz wykorzystania nowych technologii w nauczaniu.

Agnieszka Kościńska

Doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie: językoznawstwo. Pracę doktorską obroniła na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, a studia magisterskie w zakresie filologii angielskiej ukończyła na Uniwersytecie Śląskim. Nauczyciel dyplomowany. W trakcie swojej kariery zawodowej pracowała w szkołach reprezentujących różne poziomy kształcenia. Posiada także doświadczenie w pracy z osobami niewidomymi i niedowidzącymi. Obecnie starszy wykładowca na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Jej główne zainteresowania badawcze związane są z doskonaleniem zawodowym nauczycieli języków obcych (ze szczególnym uwzględnieniem nauczycieli języków specjalistycznych), dydaktyką języków specjalistycznych, czynnikami wpływającymi na skuteczność kształcenia językowego oraz możliwościami zastosowania nowych technologii w nauczaniu języka obcego oraz doskonaleniu zawodowym.

POWRÓT DO LISTY